Cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu to miejsce wyjątkowe, które zachwyca nie tylko miłośników architektury drewnianej, ale również tych, którzy szukają śladów wielokulturowej przeszłości Podkarpacia. Położona wśród potężnych dębów i lip, na łagodnym wzniesieniu we wschodniej części wsi Chotyniec, cerkiew przyciąga spokojem, autentycznością i niezwykłą atmosferą. Wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, stanowi jeden z najpiękniejszych przykładów tradycyjnej architektury sakralnej regionu, a jej historia i wnętrze skrywają wiele fascynujących tajemnic.
Lokalizacja i otoczenie
Cerkiew znajduje się zaledwie 8 kilometrów od granicy z Ukrainą, na niewielkim wzgórzu, które otacza wieniec starodrzewia. Teren wokół świątyni jest ogrodzony niskim murkiem, a tuż obok rozciąga się dawny cmentarz parafialny z zachowanymi nagrobkami. Przy cerkwi stoi drewniana dzwonnica, przeniesiona z miejscowości Torki, która doskonale wpisuje się w malowniczy krajobraz tego miejsca. Wschodnia część placu cerkiewnego sąsiaduje z czynnym cmentarzem grzebalnym, a całość otacza aura ciszy i spokoju, którą potęguje szum starych drzew.
Historia cerkwi
Historia cerkwi sięga początków XVII wieku. Tradycyjnie przyjmuje się, że obecna świątynia powstała w 1615 roku, choć niektóre źródła wskazują na lata około 1600. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Chotyńcu pojawia się już w 1515 roku, co świadczy o długiej tradycji greckokatolickiej w tej miejscowości. Przez wieki cerkiew była wielokrotnie remontowana i przebudowywana – większe prace miały miejsce w 1733, 1858 i 1925 roku. W okresie powojennym, po wysiedleniach ludności w ramach akcji „Wisła”, cerkiew została zamknięta i przekazana kościołowi rzymskokatolickiemu, a później popadła w ruinę. Dopiero w latach 90. XX wieku, po reaktywowaniu parafii greckokatolickiej, świątynia odzyskała dawny blask dzięki kompleksowej renowacji wykonanej głównie przez miejscowych parafian.
Architektura i konstrukcja
Cerkiew w Chotyńcu to klasyczny przykład drewnianej architektury cerkiewnej regionu. Zbudowana w konstrukcji zrębowej, posadowiona jest na kamiennej podmurówce. Jej bryła składa się z trzech głównych części: prezbiterium, nawy i babińca, które nakryte są charakterystycznymi, sferycznymi kopułami na ośmiobocznych tamburach. Najwyższa kopuła wieńczy nawę, mniejsze znajdują się nad prezbiterium i babińcem. Całość spaja wydatny daszek okapowy, który otacza świątynię, a dachy i kopuły pokryte są tradycyjnym gontem.
Od zachodu do babińca dobudowano w 1925 roku prostokątny przedsionek, który nieco zmienił pierwotny układ budowli. Szczególną uwagę przyciąga półotwarta, ażurowa galeria nad babińcem, która dawniej prowadziła do kaplicy Zwiastowania – drugiego poziomu świątyni. Była to rzadko spotykana praktyka, umożliwiająca odprawianie dwóch liturgii dziennie, co wynikało z dużej liczby wiernych w parafii. Niestety kaplica ta nie zachowała się do naszych czasów.
Dolne partie ścian otaczają tzw. soboty – zadaszone podcienia wsparte na rysiach i kolumienkach, które nie tylko chroniły przed deszczem, ale także służyły jako miejsce schronienia dla wiernych podczas uroczystości. Cała konstrukcja zachwyca detalami: profilowane rysie, gzymsy, a także misterne połączenia belek świadczą o kunszcie dawnych cieśli.
Wnętrze cerkwi i wyposażenie
Wnętrze cerkwi w Chotyńcu, choć niewielkie, kryje prawdziwe skarby sztuki sakralnej. Największą dumą jest pięciokondygnacyjny, rzeźbiony ikonostas, liczący około 400 lat. To wyjątkowe dzieło sztuki, bogato zdobione ikonami przedstawiającymi świętych i sceny biblijne. Ikonostas oddziela nawę od prezbiterium, zgodnie z tradycją wschodnią, i zachwyca precyzją wykonania oraz głębią kolorów.
Na ścianach zachowały się polichromie z XVIII wieku, w tym monumentalna scena Sądu Ostatecznego z 1735 roku, zajmująca niemal całą powierzchnię jednej ze ścian. Malowidła te, odnowione podczas ostatnich renowacji, przyciągają uwagę nie tylko kunsztem artystycznym, ale także bogactwem symboliki. Wnętrze cerkwi emanuje ciepłem drewna, a światło wpadające przez niewielkie okna tworzy niepowtarzalny klimat skupienia i zadumy.
Wśród wyposażenia warto zwrócić uwagę na zabytkowe chorągwie, ręcznie haftowane szaty liturgiczne oraz liczne ikony, z których część pochodzi z wcześniejszych wieków. Każdy element wnętrza opowiada historię lokalnej społeczności i jej duchowych tradycji.
Zwiedzanie i praktyczne informacje
Cerkiew w Chotyńcu znajduje się przy drodze nr 94, na trasie Radymno – Zaleska Wola – Chotyniec. Samochód można zostawić na bezpłatnym parkingu tuż przy cerkwi. Zwiedzanie świątyni jest bezpłatne, jednak wnętrze dostępne jest głównie w niedziele, podczas mszy o godzinie 11:00. W tygodniu cerkiew jest zazwyczaj zamknięta, ale teren wokół świątyni można swobodnie zwiedzać przez cały dzień. Czas zwiedzania to około 30 minut.
Znaczenie i unikalność cerkwi
Cerkiew w Chotyńcu to nie tylko zabytek architektury, ale także żywe centrum lokalnej społeczności greckokatolickiej. Należy do nielicznych świątyń tego wyznania w Polsce, które przetrwały wojenne i powojenne zawieruchy. W 2013 roku cerkiew została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co podkreśla jej wyjątkową wartość w skali międzynarodowej. Stanowi ważny punkt na podkarpackim Szlaku Architektury Drewnianej, przyciągając zarówno pielgrzymów, jak i turystów zafascynowanych historią pogranicza.
Miejsce to urzeka autentycznością – nie ma tu tłumów, komercyjnych atrakcji ani zgiełku. Spacer wokół cerkwi, wśród starych drzew i cmentarnych nagrobków, pozwala poczuć ducha dawnych czasów i zrozumieć, jak ważną rolę odgrywała ta świątynia w życiu lokalnej społeczności. To także świetna okazja, by poznać tradycje religijne i obrzędowe regionu, które przez wieki kształtowały jego tożsamość.
Podsumowanie
Cerkiew pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu to miejsce, które zachwyca na wielu poziomach – architekturą, historią i atmosferą. Wizyta tutaj to podróż w czasie, pozwalająca odkryć bogactwo tradycji i kunszt dawnych mistrzów cieśli. Otoczenie cerkwi, jej wnętrze i unikalna historia sprawiają, że jest to jedna z najpiękniejszych i najbardziej autentycznych atrakcji regionu jarosławskiego. To miejsce, które zostaje w pamięci na długo i inspiruje do dalszego odkrywania drewnianych cerkwi Podkarpacia.